Omnanan dew di wextê qesnayîşê mû û peşmê mîyan û bizan

Aşma Hezîran di wexta ki eyan zaf germ bînê, semedo ki bizî û mîyê honik bê, dewijan bi hevringan mû û peşmê biz û mîyan qesnaynê. Kebanîyanê dew zî mû û peşmo qesnaya dekerdê selikanê darênan, torban û çiwalan girotê berdênê deran, layan, bîran û ênîyan sero verê pak şitênê. Şitişê peşim û mû ra pey semedo ki ziwa bo kebanîyan peşim û mû perçînanê bendan sero ravistinê. Kebanîyê dewi peşim dekerdê mîyanê orxanan (leyîfî), başnan û doşegan. Kebanîyê dewi mû û peşim ra palasî çiwalî, tewrey û çantey zî viraştênê. Kebanîyê dewi bi şananê darênan verê mû û peşim şane kerdênê, dim ra bi rêştan riştênê derkênê layo arojên û peşmên, dim ra mîyanê dezgehanê Heremî dî bi eno layo arozên û peşmên palasî, xeyşê simerî, çiwalî, heqîbey, tewrey û çantey viraştênê.

Dew di wextê bostanan

Aşma omnanî ya peyên di ver bi taştarîya semedê şamîya mîyanê rojî cenî û keyney verbi bostanan şînê, pirpar, balcanî, firingî, lobî, bamîyey û îsot çînaynê. Dewijê ki bostanê jîni çinê bî, çimê jîni hertim rayîdê dewandê co rî di bi, bendebî ki gamê aver tar irotoxî dewanê corî ra bêrê dewa Himbêlî. Tar irotoxî xeybe dewa Bînokî, Şêxmedan û Hopi ra bî. Enê dewî awî bî. Dewanê Bînokî, Şêxmedan û Hopi ra kesê ki wahîrê bostan bî, serê sibay rew keyandê wi ra vejiyaynê şînê mîyanê bostanandê xwi ra taro teze çînaynê dekerdê sandoxan û selikan qantiran wenaynê, raşt vera xwi daynê dewanê bejîyan. Tar irotoxî ki hameynê dewda ma, raşt vera estor ya zî qantira xwi na tar barkerda daynê bi hetê yew keye wo şinasnaye. Tarirotoxî xeybe hameynê binê seya dêsê Camî ya dew di barê tarê tezî ronaynê. Kebaniyê dewi hameyîşê tar irotoxî ca di eşnawitênê. Verê heme kesî dewija ma rehmetî Kezîban kebanîya Îbo yê Wisivê Qasoy pêhesîyaynê. Eno sebep ra hema hema, heme tar irotoxanê dewanê corî Kezîban şinasnaynê. En zêde dewa Şêxmedan ra najika Kamîla taro teze girotê ardê dewa ma. Najika Kamîla hema hema heroj, ya zî di rojî ra ray, taro teze ardê dewa Himbêlî. Kebaniyê dewi semedo ki taro teze bierînê dormê tar irotoxî di kom bînî. Kebanîyê dew qorin tene (cew, xele, mercû) dekerdê namkîyan girotê berdê daynê wayîrê tar irotoxan verra taro teze girotênê.  Qorê kebanîyan zî bi peran taro teze tari rotoxan ra erînaynê.

Dew di payîz

Payîzan xweza reng bedilnena. Pelê leman û darano keskên reng bedilneno, beno tewir tewir reng. Pelê leman û daran beno nêmkesk, nêmzerd, nêmsûr, nêmmor. Yew rengê do têmîyanek û weş. Mêrdim hertim qayîlbi ki daran û leman ra bewnî yo.

Payîzan, germ cay xwi hêdîna hêdî hêdî honikayey rê verdono. Payîzan bi taybet serê sibay verê ki roj pey koyan ra vejîyo, mêrdim serd bîyîş hîs keno.  Aşma payîzî ya ewlî ki bena nême, serê sibay şefeq coser ra astare wo Qurix asmên di çirisîyeno. Wexta ki astare wo Qurix asmên di çirisîyaynê, dest bide bînê hêdî hêdî berata dekwtênê ungura mazirma, unguri hêdîna werîyaynê.

Dew di payîzan mîyanê mêşnan û bizan ra abirnayîşê kaviran, beranan û kelan

Dest bidekirdişê aşma payîzî ya ewilî di dewijê dewi kaviran, beranan, kelan, kelejan û tûşkan, mîyanê mêşnan û bizan ra abirnenê. Kulfetê dewijan kelan, kelejan, tuşkan, baranan û kaviran girotê berdê mîyanê ziyari ya zî rezan di, binê daranê mazêran û şavlêran di daran ra girê daynê. Kulftan velg, vaşo teze û belûyê leman daynê kelan, kelejan, tuşkan, beranan û kaviran, beslî kerdênê. Dewijan hetanî peynîya aşma payîzî ya peyêni kaviran, beranan û kelan, kelejan û tûşkan beslî kerdênê. Dewijan semedê kelan, kelejan, tuşkan, beranan û kaviran peşim ra biskê reng bi rengênî viraştênê. Dewija verê ki kelan, kelejan, tûşkan, beranan û keviranê nerîyan ver mîyanê colê mîyan û bizan bide, biskê reng bi reng boye kerdey kêlakanê muyanê kelan, kelejan, tûşkan, beranan û kaviran ra girêdaynê. Tay dewijan zî henarî kuloçanê kelan, kelejan û tuşkan ra daçiknaynê. Dewijan semedo ki mî û bizî berxan û bizêkanê makîyan bîyarê, verê ki kavirî, beranî, kelî, kelejey û tuşkê boyekerdey verdê mîyanê colanê mîyan û bizan, yew qija keyna, cor di mîyanedê yew beranî, ya zî yew kelî wenaynê, dim ra ver mîyanê colê mîyan û bizan daynê. 

Kelî, kelejey, tuşkî, beranî û kavirê reng bi reng, rengkerdeybî, wexata ki dekewtênê mîyanê colê bizan û mîyan heze vergo ki dekwîyo mîyanê colî dadayni bi bizan û mîyan. Kelan, kelajan, tûşkan, beranan û kaviran, mîyanê bizan û mîyan di cirît vistênê. Mî û bizî, beranan, kaviran, kelan û kelejan verra remaynê.

Dew di payîzan wextê êzman, ´era vetişê qoncan û velg birînayîş

Destpêka aşma payîzî ya ewilî di semedê girênayîşê êmîşî û ardûyê zimistanî xortê dew serê sibay rew, estorî û herrê xwi axuran ra vetê, cil kerdê, resney, darey û zegnê (difekan) xwi girotê, istoran, heran û qantirandê xwi weniştênê, keyan ra vejîyenê, bi qiflan raşt ver a xwi daynê dîyarê koho û birakan, şînê leman mîyan ra birînayîşê êzman û ´era vetişê qoncan. Serê sibay ra hata ki hila sibay rind qert bînê, mîyanê koho, birekan û qorîyan di, bînê hala hala xortanê dewijan, qorin êzimî û qoncî vetênê, dim ra heran û estoranê xwi wenaynê girotê berdê keyan û mîyanê rezan di wedan di ronaynê. Qorê xortan zî semodo ki terş û dewar zimistanî boro velg birînaynê. Xortan ki birînayîşê velgî temam kerd, velgo birînaye pêsernaynê, dêzi kerdênê.

Wextano ki xortî koho ra êzman û qoncan ra hameynê, german û betilîyayîşî ra teyşan bînî. Xortê dewi semedo ki teyşaneya xwi vîyarnê, şînê dekewtênê mîyanê rezan unguri çînaynê werdênê. Xeybe rezê yê zaf dewijan birekan verdi bî.

Dew di payîzan wextê çînayîşê vaş´o gezîyên, porik û kankilî

Aşma payîzî ya ewilî keynê dewi bi qiflan şînê birakanê kohoy di mîyanê şeqalan ra vaşo gezîyên çînaynê.  Qorê keynan zî semedê debaxa kinan û meşkan, lemanê daranê mazêran û şavlêran ra mazî, belûy, kankilî û porik çînaynê. Keyney ki şînê dewi keyandê xwi belûy, porikî û kankilî berdênê serê banê keyan di ravistênê, tava rojî ver di wişk kerdênê. Belûy, porik û kankilî ki mîyanê çend rojan di rind wişk bî, cenîyan belû, porik û kankilî yê wişk kerdey berdênê dekerdênê cirnan, bi mîrkut rind kutênê, virdî kerdênê, kerdênê heze weli. Kebanîyî dewijan belûyê daranê şavlêran, porik û kankil´ê wirdîkerdey dekerdê yew leganî mîyan, biney bi awk rind elawitênê, dekerdênê debaxi. Semedo ki meşkê doy û kinî, awki verra nêdê, kebanîyanê dewi debaxa elawita meşkanê doy û kinanê awk ra sawitênê. Meşkî û kinî yê debaxkerdey awk verra nêdaynê.

Dew di payîzan wextê çînayîşê mazîyan

Despêka aşma payîzî ya ewilî gedê dew yê 10-12 serrey, bi qiflan şînê birekanê koho û qorîyan di mîyanê leman û daranê mazêran ra mazî dera kerdênê. Wexta ki hili bînê qert, german ra gedan peynî bi çînayêşê mazîyan ardênê. Gedey ya zî keyney û cenîyê dew ki şînê koho di çînayîşê gezîyan, mazîyan, porik û kankilî semedo ki teyşanêya xwi viyarnê, keyan ra awk dekerdê qewlixan, dûlikanê laylonan, şûşan, xwi dir çarnaynê. Ki awka kaynan, gedan û cenîyan qedîyaynê, dest bide kerdê vera xwi daynê bi şeqalan, zagan û kortan ra awka werdişî gêraynê. Keyney, cenî û gedan semedê şimitişê awki, xeybe şînê zaga Hezaz. Mîyanê ena zag di awki bî. Cor di şeqalan ro dalpe awki hameynê war dekewtê mîyanê çalan, çalan di gol bînê. Awka ena Zagi zaf honiki bî. Awki hindi ki cemedini bî, mêrdim nêşênaynê yew hilm di bişimo.

Ki hili rind qert bî, gedan cenîyan û keynekan daran û leman ra peynî bi derakerdişê mazîyan, porik û kankilan ardênê, dekewtê rayîdî ser, raşt vera xwi daynê bi hetê dew ra şînê keyandê xwi. German ra gedey zaf bînê teyşan. Gedey senî ki hameynê keyandê xwi, verê verikan şînê mîyanê banî di mirdî awk şimitênê. Dim ra kulftan werdişê mîyanê rojî werdênê. Ki gedan werdişê mîyanê rojî ki werd, yew boy girotişo kilm ra pey, mazîyê ki leman û daran ra dera kerdbî, girotê berdê kêdê çerçîyan irotênê. Qorê gedan irotişê mazîyan verra perey girotênê, qorin zî mazîyan verra semedê lazimeya xwi neynik, şane, sabûn yo boy weş girotênê.

Dew di payîzan wextê rezgirênayîşan

Despêka aşma desin di semedê rez girênayîşan dewijî dest bide kenê şonê weladan ser. Verê ki dewijî şorê weladan ser, mîyanê rezan di weladan pak kerdênê. Pak kerdişê weladan ra pey, bi velgo teze hewş û holikanê weladan xemilnaynê. Dewijan dim ra semedê girênayîşê êmîşî, mîyanê weladan di cay niqran viraştênê.

Dewijê ki kê jîni şaristanan di bi, semedo ki êmîşê xwi bigrênê hameynê dew weladan ser.

Dewijî verêverkan semedê lazimeya malbatanê xwi mîyanê rezan di mêwan ra enguri qerifnenê gênê benê mîyanê weladan di maseran di pay danê piro ´esirnenê şîre vejenê, dim ra şîrê enguri kenê niqran girênenê tira bastêx, helawî, helaw, kesme û çalme virazenê. Dewijan engura xwi ya zêda berddênê şaristanan di irotênê, pê lazimeya malbatanê xwi temîn kerdênê.