Wexto kehen di laj û keyney xortî yê dewi semedo ki heskerdoxanê xwi veynê, bi behanê awdayîşê terş û dewarî şînê ênî û bîran ser. Heskerdoxê ki zera jîn yewinî di bî, ki serê kuçan di leqa yewinî bînê, yewinî ra hewnîyaynê, pişmirîyaynê bi fekhiwateni verê ki kes yîni veyno bi lez û bez yewînî ra dûrî kewtênê. Heskerdoxan, xeybe taldan di ya zî keyanê mêrdimanê xwi di yewinî xewle kerdê, yewbînan reydi qalî kerdênê. Eno yewinî veynayîşê heskerdoxan zaf bi hemet û limite bi.

Lajê xortênî semedo ki heskerda xwi veynê xeybe şînê serê banan û orxman ser o vindertênê. Keynê xortênî zî semedo ki heskerdoxanê xwi veynê bi behanê roşanayîşê palas û kilîman şînê orxmandê xwi ser. Heskerdoxê ki zera jîni yewinî di bî, bi tewir tewir îşaretan yewinî hayîgdar kerdênê.

Keyna ´ezabi wexta ki veynaynê ki heskerdoxê ja ban ya zî orxmî ser o yo, ca di dadaynê bi kin û satilanê awki kewtê rayîdê bîr û ênî ser şînê awki. Heskerdoxî semedo ki heskerdişê xwi perçîm bikê, dismalê temezî yê rengênî, şane, neynikî û mûrê reng bi rengênî daynê yawbînan. Zaf rayan yewinî veynayîşê heskerdoxan, bînê sohbetê cenîyan û kebanîyanê dewi.

Gor vatişanê verênan, heskerdoxê ki yewbînan ra zaf hesbikerdênê û malbata keyneki ki nêwaştênê keyna xwi bidê lajikî, wirdî heskerdoxan weyinî remnaynê şînê yewna dewi xwi vistê bindê stara yew keyedo namdar. Heskerdoxî bibînê meymanê kam keyewo namdar, kar û xebata ay keyo namdarî bînê giran. Keyo namdar semedo ki nabênê malbatanê heskerdoxan di nerehetey û nebaşey nêvirazîyo, dawa heskerdoxan bi dostey û aşitî girêbidê, dekewtênê mîyanê yew xebatêda lez û bez. Keyo namdar bi lez û bez, der û dor di têkilî kesê ki civak di bi ´emir û qala jîni bi tesîrbî ronaynê, girotê xwi het, nabênê malbatanê heskerdoxan di nabendarey kerdênê. Keyewo namdar yew xebatêda derg ra pey, malbatanê heskerdoxan pê ardênê.

Pêhameyîşê wirdî malbatan ra pey, keyo namdar wirdî heskerdoxî girotê berdênê kêdê malbata keyneki. Wirdî heskirdoxan xwi vistênê bext, dest û linganê fertanê malbati ´efoya xwi waştênê. Yew xiricir ra pey, malbata keynek wirdî heskerdoxî ´efo kerdênê. Eno ´efo kerdiş ra pey, wirdî heskerdoxî zewjîyaynê, mirazê xwi şa bînê.

Ki malbata keynek nêwaştê keyna xwi bido xortî, dahwa heskerdoxan hal nêbînî. Malbati keyna xwi pey di girotênê, nêdaynê lajikî. Malbata ki keyna xwi peydi bigrotênê û bêzerîya keynada xwi, ki keyna xwi bidaynê yewna kesî, bînê sebebê keynada xwi. Heskerdişo bêzerî, zaf rayan bînê sebebê jîyana keynekanê ´ezaban.

Zewajo bêzerîya keyna, ya zî lajî, mîyanê dew di û dewanê dormî di, bi aşman, bi serran, bînê bahs û vatişê dewijan. Zaf dewananê Kurdistanî di şa nêbîyayane heskerdoxan sero deyîr û estanikî zî vajîyayê. Tay malbatan zî keyney û lajê xwi yê xortênî yewinî reyda berdêl kerdênê. Kesê berdêlkerdey qorin bi mirazo şa jîyan xwi domnaynê, qorin zî bi pirsgirêkan jîyan xwi domnaynê.

Bi hameyîşê kapîtalîzim û teknîkî(telefon, internet, fecebook), enkay yewinî veynayîşê heskerdoxan asan bîyo. Nika heskerdoxî bi telefonanan, her gami, her seet, bê ki malbata jînê pê bihesîyo, mîyanê keyanê xwi di yewinîdir qalî kenê û bi kamara yewinî veynenê.

Wexto kehen di dew di veyvey

Dewijê dewi xeybe payîzî ya zî wesaran lajan û keynanê xwi yê ´ezeban zewijnaynê. Verê dewan di qelend û berdêl bi. Dewij´o ki pê bihesîyaynê zera lajdê jê dekewta keyna kam malbati, verê şînê herê kerdênê, dim ra çend camêrdê sereke yê dewi girotê xwi heti, şînê kêdê malbata keyneki, keyna malbati lajdê xwi rê waştênê. Malbata keyneki qelend malbata lajikî ra waştênê. Verê dewan di qelenê keynan mal û milkî ser o bi. Malbata keyneki ya yew hêga, ya terş û dewar, ya zerdî (altûn) ya zî malbata lajikî ra pere qelend waştênê. No bahdî dewan di qelend hewanîya wo.

Malbata lajikî, waştişê keynek ra pey, naşt daşt terş û dawarê xwi irotênê, qelenê veyveki kom (pêser) kerdênê. Ki malbata zamay qelenê veyveka xwi temam pêser kerd, girotê berdê daynê malbata keyneki. Ki malbata keynek qelend malbata lajikî ra girot, şînê şaristan di keynada xwi rê cîz girotênê. Eno nabên di malbata lajikî zî hedireya veyveê lajdê xwi kerdênê.

Malbata zamay dest bidekerdê dewijê dewi, nas û dostê xwi yê dewanê dormî ra wendênê veyvedê lajdê xwi. Verê dewan di dewijan bi cenayîşê lûlî û ’elbanan veyveyê lajandê xwi viraştênê. Veyvey, yew hewte, ya zî dî-rê rojî berdewam kerdênê. Ki veyve dest bide kerd, cenî, camêrd, laj û keynê ´ezebî dekewtênê têdest, ceneyîşê lûlî û ´elbana ver di govendi girotênê. No bahdî dewijan bi cenayîşê dawil, zurna û sazbendan veyvê lajan û keynandê xwi yê ezeban viraştênê.

Rojê veyvî yo peyên di, semedo ki veyveki hene bik, cenî û keynê hetê malbata zamay şandi şînê kêdê malbata veyveki. Veyveki bi cilanê rengênan xemilnaynê. Cenî û keynê malbata lajikî verê bi temezîyanê kesk sûr û zerdî serê veyvek ro pişenê, dim ra hene dekerdê yew sênîya şenik seredê veyveki ser o berdê ardênê, dormê veyvek di goven di girotênê, deyrî kerdênê, hevali vatênê, tilîlî lîlnaynê. Aw şan cenîyan û keynanê hetê malbata zamay hetanî erê şewi dormê veyveka ronişta di goven di girotê, deyrî û hevalî vatênê. Mîyanê banî di dormê veyveka ronişta di govend girotiş û vatişê deyrî û hevali, hetanî erê şewi domîyaynê. Ki şewi biney qert bînê, cenîyan û keynan dest bide kerdê veyveki hene kerdênê. Wexta ki malbata zamay dest bide kerdênê ki destê veyveki hene bikê, veyveki destê xwi nêakerdênê. Veyveki dahwa girotişê xelati malbata zamay ra kerdênê. Hatanî ki malbata zamay xelata veyveki nêdaynê, veyveki semedê hene kerdiş destê xwi nêakerdênê. Ki veyveki xelata xwi malbata zamay ra girot, hama destê xwi akerdênê. Xelati, xeybe altûn bi. Ki peynî bi henekerdişê veyvek hame, malbata zamay û ´eqrebê xwi kêdê malbata veyvek ra vejîyaynê peydi agêraynê şînê keyandê xwi.

Roj´o bîn, malbata zamay û xwendîyê veyvî keye ra vejîyenê, dekewtê rayîdî ser, rayîd di bi vatişanê deyran, hevali û tilîlî ver bi hetê kêdê malbata veyveki şînê. Wexta ki xwendî kêdê malbata zamay ra vejiyenê, xwendîyan ra dîrê xortî, estoran weniştênê, ver bi kêdê malbata veyveki estorî xar daynê. Ki malbata zamay û xwendîyê veyvî resay kêdê malbata veyveki, mîyanê hewşê kêdê malbata veyvek di dekewtênê têdest, lûlî û elbana ver di goven di girotê, heval vatênê û lîlnaynê.

Eno nabên di semedo ki veyveki teberfînê, xwendîyan ra tay cenî yê bi ’emir û tay keynê ´ezebî şînê mîyanê banê malbata veyveki. Cenîyan û keynan bi cilanê reng bi rengan veyveki xemilnaynê. Wexta ki xwendî û malbata zamay veyveki mîyanê keyî ra vetênê, pêdim pêdima bênabên, hevali vatênê û lîlnaynê.

Veyveki wexta ki kêdê malbata xwi ra vejîyaynê, bindê pûşîya temezîya sûr di wirdî wirdî hêsrî warkerdênê bermaynê. Wexta ki veyveki bermaynê, may û wayê veyveki zî bermaynê. Cenî û keyneka ki nopol dopol di polê veyveki tepiştbi, nerdona banî ro bi dîqet veyveki ardênê mîyanê hewşî. Cenîyan keynan û xwendîyan hemet têrayda veyveki estori wenaynê. Semedo ki gedê veyvek yo ´ewil lajbo, malbata zamay yew lajiko dîrê serre pey veyvek di estori wenaynê. Semedo ki veyveki estori serra nêkuwîyo, di cenîyan nopol û dopolê estor di bi nigganê veyvek pêt tepêşenê. Yew camêrd zî vernîya estor di hewsarê estor pêt tepêştênê. Xwendî hêdî hêdî mîyanê hewşê kêdê malbata veyvek ra vejîyaynê, dekewtênê  rayîdî ser, mîyanê kuçan ro ver bi kêdê zamay şînê.

Wextono ki xwendî mîyanê hewşê kêdê malbat ra veyveki vetênê, xwendîyan ra tay xortan dest bi teqnayîşê tifingan û şeşderban kerdênê. Bi teqnayîşê tifingan û şeşderban ra estora ki veyveki bide weniştebî, vincikyaynê. Wexta ki estori vinciqyaynê, semedo ki veyveki estori serra nêkuwîyo, cenîyê ki nopol dopolê estori di bî, pêt veyveki tepiştênê. Tay xortan zî ver bi hetê kêdê malbata zamay ra estorî xar daynê, xebera hameyîşê veyveki daynê zamay.

Xwendîyê veyvî, mîyanê kuçan di bi vatişê deyran, hevali û lîlnayîş veyveki berdênê kêdê zamay. Zama bandê xwi ser o taxê fekê berdê hewşî di yew dêzika ki şekir û perê wirdî tedebî, desti, bi kelecan pabokê hamayîşê veyvek bi.

Wextono ki xwendîyan veyveki ard mîyanê hewşê kêdê malbata zamay, cenî yê ki nopol dopolê estori di niggê veyveki tepiştbî, hewl daynê ki veyveki estori serra peye bike. Veyvek nêwaştênê estori serra peye bo, pêrdê zamay ra dahwa xelati kerdênê. Pî zamay sozê dayîşê xelati daynê veyveki. Veyveki, ki sozê xelati vistewredê xwi ra girot, hêdîka estor serra peye bînê.

Veyveki senî ki estor serra peya bînê, keynan û cenîyan dest bi vatişê deyran, hevali û lîlî kerdênê. Bi lîlnayîş û hevali veyveki girotê berdê mîyanê banî. Verê ki veyveki berê mîyanê banî, zama serê banî di xilika ki şekir û perê wirdî tedebî cor di fînaynê bi niggandê veyveki ver. Xiliki niggandê veyveki ver di bînê parçe parçe. Şekir û perê wirdî mîyanê hewşî di’erdî sero vila vila bînê. Kulfetê ki semedê veyvî hameybî hewşê kêdê zamay, dest bide kerdênê perey û şekir ’erdî serra arêdaynê. Dim ra zama banî serra hameynê war.

Eno nabên di cenî yê malbata zamay yê bi ´emir bi lez, bez û bi kelecan(heyecan) mîyanê xebata hedirnayîşê sernayîşê werê mewlîdê veyvî di bî. Cenîyê ki sernayîşê werê mewlîdî di bi tecrûbeyênîbî, hewşê banî di niqrê xişnî kuçlanan sernaybî, binê niqran adir kerdbi, bulxul û tirşa kuyan ya simaqî, ya zî ya balcan û firîngîyan hedirnaynê. Xwendîyan ki nanê mewlîdê veyvî werd, hêdî hêdî herkes vila bînê şînê keyandê xwi.

Ver bi şanîya, yew xorto ki verê zewijnayebi semedo ki tecrubê zewajê xwi yê şewa ’ewilî zamay rê vajo, dekewetênê poldê zamay, zama girotê berdênê biney dew ra teber, zamay rê nesîhet û tecrûbê xwi vatênê. Yew nêm seetî ra pey xorto ki verê zewjîye û bi tecrûbebi û zama, hameynê kêdê zamay. Verê ki zama şoro mîyanê banî veyveki het, xorto bi tecrûbe berê mîyanê banî ver di hewna tecrûbê veyvedê xwi zamay rê dibare vatê û yew-di lekmatikî daynê bi zamay ro, zamay nûskîdaynê dekerdê mîyanê banî. Xorto tecrûbeyên pey di agêraynê şînê nizdîyê kêdê zamay di yew keye di vindertê. Eno nabên di xorto tecrubeyên, bi yew kelecan pey di hameyîşê zamay pawitênê. Yew midet ra pey zama peydi agêraynê hameynê xebera şa bîyayîşê xwi û veyveki daynê xorto bi tecrûbeyênî. Ena xebera weş ra pey, xorto bi tecrûbeyên zaf kêfweş bînê. Xorto bi tecrûbeyên senî ki fekê zamay ra bi silamet şa bîyayîşê zamay û veyveki eşnawit, ca di şînê serdê bandê zamay ser yew derb tifing teqnaynê. Bi teqnayîşê tifingî, heme dewijî pê hesîyenê ki zama û veyveki bi silamet şa bîyê.

Wexto kehen di verê dewan di keyneyê ki newe zewjîyaybî, cenî yê ciwanî û yê extîyarî hemin kilaw(kofî) seredê xwi sernaynê. Cenî û keynan fîstanan ser o mundîyê peşmênî yê rengênî xwi mîyane ra piştênê û zendîkî dekerdê xwi polan, pêşmalî xwi ver o girêdaynê. Maya mi Fatma hetanî 70 – 80 serranê xwi di kulaw ja serî sero bî. Mezopotamya di wexto kehen di kilaw tenê seredê cenîyan û keynanê kurdan ser o bî. Rojhilatawertî di xeynê cenîyan û keynanê kurdan kulaw seredê cenîyan û keynanê yewna mileti sero çînîbî.

DEVAM EDECEK