Türkiye Cumhuriyeti, üniter, ulus devletçi bir anlayışla kuruldu. Dolayısıyla Lozan görüşmelerinde ülkedeki tüm Müslüman azınlıkların Türk olduğu savunuldu ve bu politika egemen kılındı. Bu nedenle de, savunulan politikanın doğası gereği ulus devletçi bir görüş ışığında Mustafa Kemal Atatürk'ün dayatmasıyla yeni bir tarih yazılmaya başlandı. Bu tarihte, tarih boyunca Kürdistan diye hiç bir yer yoktu. Kürtler diye ayrı halk ve Kürtçe diye ayrı bir dil yoktu. Var veya vardı diyenler olursa cezalandırılacak ve tüm devlet işlemlerinde bu kavramlar ve dil görmemezlikten gelinecekti. Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın her defasında "insanlığa karşı işlenen suçtur" diye tanımladığı asimilasyon amaçlı bu resmi görüş, AK Partinin iktidara geldiği 2002 yılına kadar devleti yönetenlerin beyninde öyle kabul görmüştü ki bilimsel olarak üniversitelerde araştırmalar yapan bazı Osmanlı tarihçisi profesörler de fütursuzca tarihi belgeler üzerinde tahrifat yaparak ya da yanlış çevirerek Osmanlıda da Kürt ve Kürdistan diye bir yerden hiç bahsedilmediğini söyleyenler oldu. Oysa amiyane bir deyimle, sağır Sultan bile Osmanlı Devletinde Kürdistan diye bir coğrafyanın ve eyaletin var olduğunu ve Yavuz Sultan Selim'den Cumhuriyetin kuruluşuna kadar Kürdistan Eyaletinin Osmanlıya bağlı özerk beyliklerce (Mirler tarafından) yönetildiğini bilir. Hemen hemen her Osmanlı Vakanüvisinin kitabında buna rastlamak mümkündür. Naima da, Evliya Çelebi’de, Katip Çelebi’de bu tabire rahatlıkla rastlanabilir. Ayrıca 19. yüzyıl Osmanlısı, az çok incelenirse 1847 yılında Takvim-i Vekâyi’de (Resmi Gazete) yayımlanan resmi bir yazıyla Kürdistan Eyaleti’nin kurulduğu görülür. Bütün bunlara rağmen, bilimsel etikle uzaktan yakından alakası olmayan bazı kişi veya siyasi kurumlar daha çok güncel politik hesaplar ve çıkarlar için Kürt ve Kürdistan diye bir şeyin olmadığını savunmaktadırlar. .
Aşağıda 5 Muharrem 1264 (14 Aralık 1847) tarihinde yayımlanan Takvim-i Vekâyi’de (Resmi Gazete) Resmi Tebligat olarak aynen şöyle yazılır. Yazının sonunda günümüz Türkçesiyle sadeleştirilmiş şeklini de bulabilirsiniz.
Kürdistan Eyaleti’nin Kurulduğunu İlan Eden Takvim-i Vekâyi Gazetesi
5 MUHARREM 1264 (14 Aralık 1847)
RESMİ TEBLÎGAT
Mukaddim ve muahhar Takvim-i Vakayi' nüshalarında keşîde-i silk sutûr-ı beyân kılındığı vechile bir müddetden berü eyâdî-i mütegallibede kalmış olan hıtta-i Kürdistanın leh-ül-hamd ve'l minh mücerred himmet bi-hemtâ-yı hazret-i şehr-yârî ve satvet-i bâhire-i cenâb tâc-dâr-ı eser-i celîli olarak bu kerre yeni başdan feth ve teshîr-i mir'ât-ı teyessürde cilve-ger olmuş ve işbu muvaffakıyyet hazret-i şehn-şâh-i mahzâ âmme-i tebaa ve berâyâ-yı saltanat-ı Seniyye hakklarında ma'tûf ve rây-gân olan niyet-i âdle ve efkâr-ı hayriyye-i cenâb-ı cihân-bânî ibtiga-yı sâmîsince herhalde min kıbel-in Râhman zât-ı fahâmet-simât mülûk-anenin mazhar envâ'-i füyûzat ve te'yidât buyurulduklarına delîl ve bürhân olub doğrusu dîbâce-i tevârîh-i ezmân olmaklığa şâyân görünmüş olduğundan hıtta-i merkumenin hüsn-i zâbıta ve râbıta-ı umûr-i mülkiyye ve istihsâl-i menâzım-ı dâimîyesiyle te'sîs-i âsâyîş ahâlî kaziyye-i matlubesine bakılması yani oraların bir idâre-i mahsûsa ve müstakılle tahtına konularak dirâyetli ve vukuflu bir zâta ihâlesiyle Diyarbekir eyâleti ve Van ve Muş ve Hakkari sancakları ile Cizre ve Bohtan ve Mardin kazâları birleşdirilüb cümlesinin bir eyâlet add ve itibâr olunması ve iş bu eyâlete Kürdistan eyâleti tesmiye kılınması iktizâ-yi hâle muvâfık ve çesbân olacağına mebnî eyâlet-i mezbureye ol sûretle münâsib bir vali lede-t-teemmül Musul valisi atûfetlü Es'ad Paşa hazretleri dirâyet ve fatânet-i kâmile ve iffet ve istikâmet-i zâtiyye ile muttasıf ve çok zamanlar ol taraflarda istihdâm buyrulmasıyla usûl ve ahvâl-i memlekete vâkıf kudemâ-yı vüzerâ-yı saltanat-ı seniyyeden olmakdan nâşî eyâlet-i cedide-i mezkûrenin müşârün-ileyh Es'ad Paşa hazretlerine ihâlesi ve ol halde Musul eyâletine bir diğerinin ta'yini tabiat-î maslahat-ı iktizâsından olarak Belgrad muhâfızı esbak atûfetlü Vecîhî Paşa hazretleri ashâb-ı rüşd ve reviyyet ve erbâb-ı sıdk ve istikâmetden ve hüsn-i idâre-i umûr-i mülkiyyeye vâkıf zevât-ı sütûde-simâtdan olması ve eğerçi Musul eyâleti şimdiye kadar Tanzîmât-ı Hayriyyeden müstesnâ olarak idâre olunmakda ise de dâire-i tanzimatda bulunan memâlik hazret-i şâhâne ahalisinin sâye-i ma'delet vâye-i hazret-i mülûk-anede mazhar oldukları menâfi' ve âsâyiş ve istirâhat ve emniyyet-i kamileyi eyâlet-i merkume ahâlisi derk ve iz'ân ederek ve bunun üss-i esâsı ma'delet olduğunu bilerek bu eyâletin dahi dâire-i nasfet bâhire-i Tanzîmât-ı Hayriyyeye idhâlini arzu ve niyâz etmekde olduklarına ve ahâli-i merkumenin iş bu niyâzlarına müsâade-i seniyye-i cenâb-ı şehen-şehi bî-dirîg buyurulduğuna binâen müşârün-ileyh Vecîhî Paşa hazretleri usûl-i ma'delet-şümûl tanzimâtın ol vechile hüsn-i ....... ve tensîkına dahi muktedir bulunması cihetleriyle kendüsünün Musul valisi nasb ve ta'yin kılınması tensib ve tasvib berle ol babda isâbet-efzâ-yı sünûh ve sudûr buyrulan emr ve fermân maâlî-i ünvân hazret-i hilâfet-penâhî mantûk celli üzere iktizâları icrâ kılınmışdır.
BELGENİN SADELEŞTİRİLMİŞ HALİ
Takvim-i Vakayi’nin bundan önceki sayılarında da yazılmış olduğu gibi bir süreden beri zorba ellerinde kalmış olan Kürdistan ülkesinin –Allaha şükürler olsun ki –Padişahın benzersiz gayreti ve ezici gücünün eseri olarak bu kez yeni baştan ele geçirilmesi başarıyla tamamlanmıştır. Bu başarı yüce Padişahın, Osmanlı İmparatorluğu tebaa ve berâyâsının[3]haklarıyla ilgili adalet niyetinin, hayırlı fikirlerinin ve yüce amaçlarının her zaman Allah tarafından feyz ve yardıma mazhar[4]olacağının delili ve ispatıdır. Doğrusu zamanının geldiği münasip görüldüğünden adı geçen ülkenin idaresi, içişleri ve düzeninin devamlılığıyla, güveninin tesisi ve halkın isteklerinin yerine getirilmesi yani oraların hususi ve bağımsız bir idare makamına konularak, zeki, bilgili ve olgun bir zata ihalesiyle Diyarbakır eyaleti, Van, Muş ve Hakkâri sancakları ile Cizre, Bohtan ve Mardin kazaları birleştirilip hepsinin bir eyalet sayılması ve itibar olunması ve bu eyalete Kürdistan eyaleti isminin verilmesi gösterdiği lüzumdan dolayı yerinde ve münasip görülmüştür. Bu suretle adı geçen eyalete bir vali düşünülünce Musul valisi şevketli Esad Paşa Hazretleri, dirayet, zekâ, namus ve doğruluk vasıflarından dolayı ve uzun süre o taraflarda hizmet etmesi nedeniyle memleketin düzenine ve durumuna vakıf, Osmanlı eski vezirlerinden olduğundan adı geçen yeni eyaletin müşârün-ileyh[5] Esat Paşa hazretlerine ihalesi uygun görülmüştür. Bu durumda Musul Eyaletine bir diğer valinin tayini işleyişin gereği olduğundan Belgrat eski muhafızı şevketli Vecihi Paşa hazretleri, doğru, düşünceli, halkla ilgili işleri idare etmeye vakıf, övgüye değer zatlardan olması ve her ne kadar Musul eyaleti şimdiye kadar Tanzimat-ı Hayriye’den[6] ayrı olarak idare olunmakta ise de, Tanzimat dairesinde bulunan ülke halklarının, Padişahın adil koruması altında gördükleri rahat, huzur, fayda ve emniyet, adı geçen eyaletin (Musul) halkı tarafından anlaşılmış ve bunun gerçek adalet olduğunu bilerek bu eyaletin de doğruluk ve güzellik dairesi olan Tanzimat-ı Hayriye’ye dâhil etmeyi arzu ve niyaz ettiklerinden adı geçen ahalinin bu isteklerine yüce padişahımız müsaadelerini esirgemeyerek adı geçen Vecihi Paşa hazretlerinin Tanzimat’ın adaletli usulleri gereğince idareye ve düzenlemeye muktedir bulunması sebebiyle kendisinin Musul valisi olarak atanması münasip ve doğru bulunmuş, bu husus doğrultusunda yüce fikirlerin sahibi padişahımızın emir ve fermanı üzerine lazım gelenler yapılmıştır.
Kaynak: *Boğaziçi Üniversitesi Gösteri Sanatları Topluluğu, Osmanlı Kaynaklarında Kürtler Çalışma Grubu, Ahmet Rifat’ın “Lugât-ı Tarihiyye ve Coğrafiyye’sinde” Kürtler ve Kürdistan, 2010
*Kürdistan Eyaletinin Kurulması ve Osmanlı Devlet Sâlnâmelerinde Kürdistan Eyaleti
http://www.bgst.org/kurdoloji-gundem/kurdistan-eyaletinin-kurulmas-ve-osmanl-devlet-salnamelerinde-kurdistan-eyaleti
